“Compassiemoeheid” – als empathie teveel energie kost
Mensen zijn empathisch, dat zit in hun aard. Het zorgt voor verbinding en vriendelijkheid. Maar sommige mensen wordt het teveel; empathie kost dan teveel energie en ze lopen helemaal leeg. Dit wordt wel compassiemoeheid genoemd, maar eigenlijk kun je het beter hulpverlenersmoeheid of empathiemoeheid noemen. Dat leg ik in dit artikel verder uit. En ik geef je tips om het te voorkomen.
Maar ik start met een gedicht, om je een hart onder de riem te steken.
Voetstappen in het zand
Ik droomde eens en zie
ik liep aan ’t strand bij lage tij.
Ik was daar niet alleen,
want ook God liep aan mijn zij.
We liepen samen het leven door,
en lieten in het zand,
een spoor van stappen, twee aan twee,
God liep aan mijn hand.
Ik stopte en keek achter mij,
en zag mijn levensloop,
in tijden van geluk en vreugde,
van diepe smart en hoop.
Maar als ik het spoor goed bekeek,
zag ik langs heel de baan,
daar waar het juist het moeilijkst was,
maar één paar stappen staan.
Ik zei toen “God, waarom dan toch?
Juist toen ik U nodig had,
juist toen in zelf geen uitkomst zag,
op het zwaarste deel van mijn pad …”
God keek toen vol liefde mij aan,
en antwoordde op mijn vragen:
“Mijn lieve kind, toen het moeilijk was,
toen heb ik jou gedagen.”
~Mary Stevenson
Als je van nature empathisch bent …
Laatst zat ik even bij te kletsen met een vriendin. Het ging niet zo goed met haar: lichamelijk mankeert ze het een en ander en de energie ontbreekt haar om aan te pakken en vooruit te komen in haar leven. Met alle gevolgen van dien; ze is somber over zichzelf en over haar toekomst.
Een andere vriendin is pas gescheiden en voelt zich erg op zichzelf teruggeworpen. De verwijten en de keiharde manier waarop alles is afgewikkeld maken dat ze niet lekker in haar vel zit. Ze is onzeker en heeft het gevoel op diverse fronten tekort te schieten.
Dat gaat mij aan het hart! Het raakt me en brengt hart in beweging. Dat is niet iets waar ik voor kies; het gebeurt vanzelf.
… maar die empathie kost teveel energie
Als je je heel empathisch opstelt, kan het gebeuren dat alle energie uit je wegvloeit …
Dit is wat bij veel mensen gebeurt – of ze nu in de zorg werken of in hun privéleven zorgen: ze worden ‘compassiemoe’. En deze compassiemoeheid – eigenlijk empathie- of hulpverlenersmoeheid – leidt meestal naar een soort T-splitsing, waarbij er twee mogelijkheden zijn:
- apathisch worden – je afsluiten en afstand houden van anderen, of
- opbranden – uiteindelijk beland je dan in een burn-out.
Als empathie echt teveel energie heeft gekost
Je kent ze vast wel:
- De artsen die je niet aankijken en niet nagaan of je hun medisch-technische diagnose wel snapt
- De baliemedewerkers die je zuinigjes – met een strak, streng gezicht – aankijken en weliswaar zeggen dat ze je begrijpen, maar geen enkel gevoel in hun woorden leggen
- De moeders van die hun kinderen afsnauwen en ’s avonds met een schuldgevoel naar de chips en chocolade grijpen
- De mantelzorgers die zuchten, chagrijnig kijken en domweg op zeer luide toon herhalen wat ze hebben gezegd, als hun vader of moeder het niet direct begrijpt
Ze zijn voorbij de grens van wat ze aankunnen en kunnen niet meer geven. Er is geen compassie meer; de hulp is een mechanische handeling geworden. De ziel is eruit, ze zijn leeg. Ze zijn compassiemoe.
Soms stoppen ze met zorg verlenen, ook al is dat hun levensmissie.
Dit is niet nodig. Het kan echt anders!
Juist hulpverleners gaan gebukt onder empathie
Je hebt grote empathische kwaliteiten; niet voor niets heb je een hulpverlenend beroep of neem je de zorg op je voor mensen in je omgeving. Je leeft je in in de ander, soms zodanig dat je het contact met jezelf verliest. Waar je aan voorbij gaat, is jouw eigen pijn!
Mensen hebben spiegelneuronen, die ons helpen bij het registreren van (subtiele) tekens van emoties bij anderen. We ‘lezen’ deze emoties niet alleen, maar spiegelen ze en voelen ze zelf ook!
Dus als we pijn en lijden bij een ander waarnemen, voelen we die pijn en dat lijden zelf ook.
Als we hier geen aandacht aan besteden, lopen we leeg.
Het is van belang dat we eerst voor onszelf zorgen!
Zo werkt compassie
Wat vaak compassiemoeheid wordt genoemd, is eigenlijk wat hierboven staat: empathiemoeheid. Dit wordt ook wel hulpverlenersmoeheid, omdat het in die beroepsgroep veel voorkomt – en bij dit type mens, dat graag voor anderen klaar staat en dus veel oog heeft voor de ander.
Dit gaat vaak ten koste van zichzelf en daar zit precies de sleutel!
Compassie is niet hetzelfde als empathie. Waar we bij compassie meevoelen en -lijden met de ander, zijn we in het geval van compassie evenwichtiger aanwezig. Er zijn drie belangrijke verschillen:
- We slaan een brug naar de ander, maar steken niet over! We zijn verbonden en zijn met onze aandacht niet alleen bij de ander, maar ook bij onszelf, merken op dat we geraakt worden en zorgen voor onszelf.
- We zijn bewust van de medemenselijkheid: pijn, verdriet en imperfectie zijn onderdeel van ons menselijke bestaan.
- Er is geen lijdzaam ondergaan, maar er is een sterke wens vanuit ons hart dat deze pijn, dit verdriet, deze situatie niet zo zou zijn. Daar zit iets in van actie; hoewel we niet altijd in alle omstandigheden direct iets kunnen doen, is er wel een hartgevoelde intentie.
Deze drie punten corresponderen met de drie pijlers van zelfcompassie. Hierna geeft ik nog wat tips en uitleg bij het eerste punt, dat van de zelfzorg.
Het hart pompt eerst bloed naar zichzelf,
voordat het bloed pompt naar andere delen van het lichaam.
Deed het dat niet, dan zou het hart eerst zelf sterven
en vervolgens de rest van het lichaam.
Zo ook kunnen we pas goed voor anderen zorgen
wanneer we eerst voor onszelf leren zorgen.
Evidence-based
“Dat hulpverleners niet alleen zichzelf maar ook hun cliënten helpen door zelf regelmatig te mediteren, wordt ondersteund door dubbelblind (!) gecontroleerd onderzoek onder therapeuten in opleiding. De therapeuten, die at random een meditatieprogramma aan hun training kregen toegevoegd, bereikten een duidelijk beter behandelresultaat met hun cliënten dan hun collega’s die de gebruikelijke training volgden. De cliënten hadden meer inzicht in zichzelf en toonden meer verbetering in klachten en symptomen dan de cliënten van therapeuten die niet aan meditatiebeoefening deden.”
(Bron: ‘Compassievol leven’ – Frits Koster en Erik van den Brink, 2012. Pag. 305)
De kunst is om te starten met zelfzorg. Maar hoe doe je dat?
Wanneer zorgverleners zelfcompassie hebben, zullen ze eerder concrete stappen zetten om voor zichzelf te zorgen in de vorm van vrijaf nemen, langer slapen en goed eten. Daarnaast zullen ze ook de tijd nemen om te voorzien in hun eigen emotionele behoeften, omdat ze onder ogen zien hoe moeilijk het is om dagelijks te moeten omgaan met zo veel leed.
“Zelfcompassie is een middel om onze emotionele batterijen op te laden.”
Willen we zorgen dat we niet uitgeput raken door de hulp die we anderen bieden, dan zullen we met compassie onze interne reserves moeten aanvullen, zodat we degenen die ons nodig hebben meer te bieden hebben en tegelijkertijd in staat zijn om aan onze eigen behoeften tegemoet te komen.
Vergelijk het met de instructies in het vliegtuig: als de zuurstofmaskers naar beneden komen, dan moet je eerst je eigen masker opzetten; daarna ben je pas in staat je kinderen en andere dierbaren te helpen.
In veel opzichten is zelfcompassie dus een kwestie van altruïsme omdat die ervoor zorgt dat we in de juiste geestelijke en emotionele toestand verkeren om anderen op een duurzame manier te helpen.
(Fragmenten uit Zelfcompassie – Kristin Neff, 2011. Pag. 223)
“Door voor jezelf te zorgen, zorg je voor anderen.
Door voor anderen te zorgen, zorg je voor jezelf.”~De Boeddha
